W polskim systemie podatkowym, prawo do odliczenia podatku VAT (podatku od towarów i usług) jest jednym z fundamentalnych uprawnień podatnika. Jednak aby z tego prawa skorzystać, podatnik musi działać w dobrej wierze i z zachowaniem należytej staranności. Pojęcia te, choć szeroko stosowane, niosą ze sobą istotne konsekwencje w kontekście odpowiedzialności podatkowej, szczególnie w przypadku kontroli skarbowych i postępowań związanych z nadużyciami podatkowymi.
Czym jest dobra wiara w kontekście VAT?
Dobra wiara to pojęcie nieostre, które w kontekście podatkowym odnosi się do przekonania podatnika, że dokonuje transakcji zgodnie z obowiązującym prawem i w sposób uczciwy. W praktyce oznacza to, że podatnik musi być przekonany, iż jego kontrahenci również działają zgodnie z przepisami i że transakcje, w których bierze udział, nie są częścią żadnych oszustw podatkowych.
Dobra wiara jest kluczowym elementem w sytuacjach, gdzie pojawia się ryzyko związane z odliczeniem VAT z faktur wystawionych przez nierzetelnych kontrahentów. Jeśli podatnik udowodni, że działał w dobrej wierze, może uniknąć odpowiedzialności za nieprawidłowości podatkowe związane z takimi transakcjami.
Należyta staranność – co to oznacza?
Należyta staranność to wymóg, który obliguje podatnika do podejmowania wszelkich możliwych działań w celu upewnienia się, że jego kontrahenci działają legalnie, a transakcje, w których uczestniczy, są zgodne z przepisami prawa podatkowego. Staranność ta obejmuje m.in. weryfikację kontrahentów, dokładne sprawdzenie dokumentów i faktur, a także monitorowanie bieżących transakcji.
W kontekście VAT, należyta staranność jest szczególnie istotna, gdyż jej brak może prowadzić do utraty prawa do odliczenia podatku naliczonego. Organy podatkowe często badają, czy podatnik dochował należytej staranności, analizując jego działania pod kątem zgodności z obowiązującymi przepisami oraz praktyką rynkową.
Przepisy regulujące dobrą wiarę i należytą staranność
Zgodnie z art. 88 ustawy o VAT, podatnik ma prawo do odliczenia VAT naliczonego, jeśli nabywane towary i usługi są wykorzystywane do działalności opodatkowanej. Jednak art. 88 ust. 3a tej ustawy wyłącza prawo do odliczenia w przypadku, gdy faktury dokumentują czynności, które nie miały miejsca, są nierzetelne lub wystawione przez podmioty nieistniejące.
Ponadto, w celu ochrony budżetu państwa przed nadużyciami, organy podatkowe mogą odmówić prawa do odliczenia VAT, jeśli podatnik nie dochował należytej staranności w weryfikacji kontrahenta. W wytycznych Ministerstwa Finansów dotyczących należytej staranności podkreślono, że podatnik powinien przeprowadzać odpowiednią weryfikację kontrahentów przed zawarciem transakcji, m.in. poprzez sprawdzenie ich w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS), Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) czy też na białej liście podatników VAT.
Orzecznictwo TSUE i NSA w kontekście dobrej wiary i należytej staranności
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) oraz Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) wielokrotnie podkreślały znaczenie dobrej wiary i należytej staranności w kontekście prawa do odliczenia VAT. W wyrokach TSUE, m.in. w sprawach Axel Kittel (C-439/04) i Recolta Recycling (C-285/11), uznano, że podatnik, który wie lub powinien był wiedzieć, że bierze udział w transakcji związanej z oszustwem VAT, traci prawo do odliczenia podatku.
NSA również wielokrotnie wskazywał, że podatnik musi wykazać się należytą starannością w doborze kontrahentów i weryfikacji transakcji. W jednym z orzeczeń (wyrok NSA z dnia 5 września 2018 r., sygn. akt I FSK 1369/16), sąd uznał, że brak dochowania należytej staranności przez podatnika skutkował odmową prawa do odliczenia VAT.
Jakie kroki podjąć, aby zachować dobrą wiarę i należytą staranność?
Aby zminimalizować ryzyko utraty prawa do odliczenia VAT, podatnicy powinni:
- Weryfikować kontrahentów – Regularnie sprawdzać status kontrahentów w rejestrach publicznych oraz korzystać z dostępnych narzędzi, takich jak biała lista podatników VAT.
- Zachować dokumentację – Przechowywać wszelkie dokumenty potwierdzające dochowanie należytej staranności, w tym korespondencję, umowy oraz wyniki weryfikacji kontrahentów.
- Monitorować transakcje – Bieżąca analiza i kontrola transakcji pod kątem ich zgodności z przepisami VAT.
- Szkolenia i świadomość – Regularne szkolenia dla pracowników z zakresu przepisów podatkowych oraz dobrej praktyki w zakresie weryfikacji kontrahentów i dokumentacji.
Podsumowanie
Dobra wiara i należyta staranność to kluczowe pojęcia, które determinują prawo do odliczenia VAT. W praktyce oznacza to, że podatnicy muszą aktywnie działać na rzecz upewnienia się, że ich transakcje są zgodne z prawem, a kontrahenci – rzetelni. Zaniedbanie tych obowiązków może prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym odmowy prawa do odliczenia VAT przez organy podatkowe. Warto więc zadbać o odpowiednią weryfikację kontrahentów i dokumentację, aby móc skutecznie bronić swoich praw w przypadku kontroli skarbowej.